Nga: Qani Shabani
Kosova ka kaluar më shumë se 15 vjet që nga miratimi i Kushtetutës së saj, dhe gjatë këtij periudhe janë ngritur disa shqetësime dhe dilema mbi funksionimin e saj dhe ndikimin që ka pasur në zhvillimin e shtetit. Megjithëse Kushtetuta ka shërbyer si bazë për ndërtimin e institucioneve të shtetit të ri, ajo ka nevojë për një rishikim të thellë dhe për një reformë.
Kushtetuta e Kosovës, e miratuar në vitin 2008, nuk ka lindur nga një proces demokratik të brendshëm, por si rezultat i Pakos së Ahtisaarit, një dokument i hartuar nga bashkësia ndërkombëtare për të siguruar pavarësinë e Kosovës nën mbikëqyrje ndërkombëtare. Ky akt themelor, edhe pse ka mundësuar krijimin e shtetit të ri, nuk ka kaluar përmes një procesi popullor dhe nuk është miratuar me referendum, një procedurë që i jep një legjitimitet më të madh një akti të tillë në një shtet demokratik.
Pikërisht ky mungesë legjitimiteti demokratik është një nga çështjet kryesore që analistët si Qani Shabani kanë theksuar se Kushtetuta është krijuar pa përfshirjen e qytetarëve të Kosovës në një proces gjithëpërfshirës dhe se kjo ka krijuar hapësira për manipulime dhe përplasje institucionale që kanë minuar zhvillimin e qëndrueshëm të shtetit.
Dispozitat që Kufizojnë Sovranitetin
Një nga aspektet më të kontestuara të Kushtetutës është kufizimi i sovranitetit të Kosovës në disa drejtime. Disa dispozita të Kushtetutës kanë krijuar kufizime që janë të dëmshme për funksionalitetin e shtetit, siç është vendosja e kuotave të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve pakicë në Kuvend dhe e drejta e vetos kushtetuese për komunitetin serb për çështje të “interesit jetik”. Këto dispozita kanë çuar në krijimin e një strukture që nuk reflekton vullnetin e përgjithshëm të qytetarëve të Kosovës dhe që nganjëherë ka penguar avancimin e proceseve vendimmarrëse.
Po ashtu, neni 1.3 i Kushtetutës, i cili ndalon bashkimin kombëtar të Kosovës me Shqipërinë, ka shkaktuar shqetësime mbi kufizimin e të drejtës për vetëvendosje, një parim themelor i së drejtës ndërkombëtare. Nevoja për Reformë Kushtetuta e Kosovës, përveç se është e pasur me dispozita që kanë kufizuar aftësinë për zhvillim, është edhe një dokument që ndihmon për krijimin e krizave të brendshme. Ai ka theksuar se Kushtetuta ka lënë hapësira për manipulime politike dhe përplasje në kompetenca midis institucioneve të ndryshme, duke shpërndarë përgjegjësitë në mënyrë të pasqaruar dhe të paqartë.
Ai ka shtuar se Kosova është në një moment kyç të zhvillimit të saj, ku ka nevojë për një Kushtetutë që do të mundësojë forcimin e shtetit dhe avancimin e tij drejt integrimeve europiane dhe përballimit të sfidave të brendshme. Ai ka thënë se ka ardhur koha që të fillojë një debat i thellë dhe gjithëpërfshirës për një Kushtetutë të re, që do të ishte në përputhje me nevojat dhe realitetin e sotëm të Kosovës.
Ai ka kërkuar një rishikim të thellë të Kushtetutës, duke sugjeruar që Kosova ka nevojë për një sistem më të drejtë dhe më funksional që respekton të drejtat e pakicave dhe interesat e shumicës, por pa cënuar sovranitetin e shtetit. Shabani ka kritikuar disa dispozita që favorizojnë komunitetin serb dhe që pengojnë zhvillimin e plotë të Kosovës, duke theksuar se duhet të rishikohen marrëveshjet ndërkombëtare që ndikojnë në politikën e brendshme.
Rruga përpara: Reforma Kushtetuese si Domosdoshmëri
Për të garantuar një sistem funksional dhe demokratik, Kosova ka nevojë për një rishikim të thellë të Kushtetutës, që do të mundësojë:
Legjitimitetin demokratik të Kushtetutës përmes një referendumi popullor.
Përcaktimin e qartë të kompetencave të institucioneve kushtetuese dhe garantimin e balancës midis të drejtave të pakicave dhe sovranitetit të shtetit.
Heqjen e kufizimeve ideologjike që pengojnë zhvillimin dhe mundësinë për bashkim kombëtar.
Rishikimin e marrëveshjeve ndërkombëtare që ndikojnë në politikën e brendshme të Kosovës dhe krijimin e një sistem më të qëndrueshëm dhe të barabartë.
Kosova ka një mundësi historike për të rifituar një funksionim të qëndrueshëm dhe demokratik, nëse miraton një Kushtetutë që është në përputhje me nevojat e qytetarëve dhe që përmirëson situatën e brendshme dhe ndërkombëtare të shtetit. Reforma kushtetuese është një hap i domosdoshëm për të siguruar një të ardhme më të qëndrueshme dhe të barabartë për të gjithë qytetarët e Kosovës. Për këtë arsye, duhet të nisë një debat i gjerë dhe gjithëpërfshirës, i udhëhequr nga ekspertë të fushës për të krijuar një të ardhme të re kushtetuese dhe një sistem të drejtë për të gjithë./Bota Sot